Η τραγική ιστορία του Σαλαμίνιου που χάθηκε στα ναζιστικά στρατόπεδα της Γερμανίας
Τα μεσάνυχτα της 17ης προς 18η Μαΐου του 1944 Γερμανοί στρατιώτες εισέβαλαν με βάναυσο τρόπο στο σπίτι του Παρασκευά Πάλλα και τον συνέλαβαν. Απ’ εκείνη τη νύχτα ξεκίνησε η δική του “διαδρομή θανάτου”(Χαϊδάρι και κατόπιν Γερμανία) που τον οδήγησε στο χαμό.
Πριν 10 χρόνια(2004,) και σχεδόν 60 από «εκείνη τη νύχτα», βρέθηκα με τον - αείμνηστο σήμερα - αδερφό του Νίκο Γ. Πάλλα, όπου μου αφηγήθηκε την τραγική ιστορία του, που προστίθεται στα όσα συνέβησαν στα γερμανικά στρατόποπεδα συγκέντρωσης.
Ο Παρασκευάς Πάλλας γεννήθηκε στη Σαλαμίνα το 1920. Ήταν γιος του αξιωματικού του Ναυτικού Γεωργίου Πάλλα και της Αικατερίνης Παπαδημητρίου(Καρύτση). Είχε άλλα 6 αδέρφια, 4 αγόρια(Νίκος, Δημήτρης, Λάμπρος, Θανάσης) και 2 κορίτσια(Σταματίνα και Βασιλική).
Τελείωσε στη Σαλαμίνα το Δημοτικό και το Ημιγυμνάσιο και σαν μαθητής ήταν πολύ καλός. Κατόπιν φοίτησε στο Γυμνάσιο Μεγάρων κι εν συνεχεία, αφού δεν κατάφερε να πάει στο Πολυτεχνείο, τελείωσε τη σχολή των τριών ταυ(ΤΤΤ) όπου κι έγινε τριατατικός(= υπάλληλος του οργανισμού των τριών ΤΤΤ, όπως ονομαζόταν ο ενιαίος οργανισμός των Ελληνικών Ταχυδρομείων και του ΟΤΕ). Διορίστηκε αμέσως στο ταχυδρομείο της Αίγινας.
Με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα, το 1941, απολύθηκε από τη θέση του κι έτσι επέστρεψε άνεργος στη Σαλαμίνα. Για ένα διάστημα δούλεψε στα ψαράδικα καΐκια(γρι-γρι), ώσπου, τελικά, τον Οκτώβριο του 1942, διορίστηκε στην Εφορία Σαλαμίνας στη θέση του εφοριακού γραμματέα.
Στα τέλη του 1942 βρέθηκε σκοτωμένος ένας Γερμανός στρατιώτης στα Σελήνια. Την επομένη, στον τόπο που είχε βρεθεί το πτώμα του, πήγε για να κάνει αυτοψία σ’ ένα κτήμα, ο τότε Έφορος Σαλαμίνας ονόματι Χαμόδρακας. Εκεί όμως συνελήφθη από τους Γερμανούς που ερευνούσαν τη περιοχή κι αφού έπεσε θύμα άγριου ξυλοδαρμού, τέθηκε σε αναρρωτική άδεια έπ’ αόριστο. Έτσι διορίστηκε ως αντικαταστάτης του, να εκτελεί χρέη Εφόρου Σαλαμίνας, ο Παρασκευάς Πάλλας σε ηλικία μόλις 22 χρονών.
Η θέση αυτή του δημιούργησε μόνο προβλήματα. Ή όπως χαρακτηριστικά λέει ο αδερφός του Νίκος: «Από εκείνη την ημέρα άρχισε το μαρτύριό του»! Από τη μια είχε να αντιμετωπίσει τη διχόνοια των παλαιότερων και μεγαλύτερων ηλικιακά συναδέλφων του κι από την άλλη τις λεπτές ισορροπίες της θέσης του εφόρου κάτω μάλιστα από το ανελεύθερο και διεφθαρμένο καθεστώς των κατακτητών. Καθημερινά θέματα ρουτίνας εξελίσσονταν σε “ μεγάλα προβλήματα”, σε σημείο όπου δέχονταν απειλές ακόμα και για τη ζωή του, αφού είχε γίνει «μισητός από αριστερά και δεξιά» όπως διηγείται ο αδερφός του Νίκος.
Μία από τις αρμοδιότητές του ήταν και η φορολόγηση, κατά κεφαλή, των αιγοπροβάτων εποχιακών ποιμένων της Σαλαμίνας. Την προηγούμενη μιας τέτοιας διαδικασίας τον συνάντησε κάποιος συμπατριώτης του(ο οποίος διατηρούσε πολύ στενές φιλικές σχέσεις με τους Γερμανούς) και του ζήτησε να εξαιρέσει από τη φορολόγηση τα αιγοπρόβατα συγκεκριμένου ποιμένα. Ο Π. Πάλλας αρνήθηκε κατηγορηματικά αναγκάζοντας τον προαναφερόμενο να τον απειλήσει σοβαρά. Την επομένη πήγε στην περιοχή Φανερωμένη της Σαλαμίνας, όπου θα γινόταν η φορολόγηση κι έπραξε κανονικά το καθήκον του. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα κατέφθασε ένα τζιπ με Γερμανούς στρατιώτες οι οποίοι τον συνέλαβαν και τον μετέφεραν στο νησάκι του Αγ. Γεωργίου, στην έδρα του στρατιωτικού Γερμανού Διοικητή Πλωτάρχη Φέλκαμ. Εκεί οδηγήθηκε στην απομόνωση και ανακρίθηκε πολλές φορές διαδοχικά, κι από τον ίδιο τον Φέλκαμ, επί ένα ολόκληρο 24ωρο! Στις συνεχείς ανακρίσεις των Γερμανών, όπου τον ρωτούσαν για ποιο σκοπό βρισκόταν στη περιοχή Φανερωμένης, τους ανέφερε πως εκτελούσε επαγγελματικό καθήκον.- «Θα μας πεις πάλι το ίδιο παραμύθι;»,του ανταπαντούσαν κάθε φορά. Τελικά, προτού τον αφήσουν την επομένη ελεύθερο, ο ίδιος ο Φέλκαμ του είπε τα εξής αινιγματικά: «Να πας στο καλό! Τώρα ξέρεις ποιοι σε φέρανε εδώ!».-«Ποιοι με φέρανε;», ρώτησε. – «Το ξέρεις! Και ξέρεις γιατί σε φέρανε; Γιατί είχες πάει εκεί να κατασκοπεύσεις τα πλοία μας!». Τι έκρυβαν τα λεγόμενα του Φέλκαμ; Μια μπλόφα των Γερμανών; Μια προδοσία εκδίκησης του συμπατριώτη του; Ή μια αντιστασιακή ενέργεια του Π. Πάλλα;
Τις πρώτες μέρες του Γενάρη του 1943 οι Γερμανοί συνέλαβαν Σαλαμίνιους ομήρους, τρεις(3) από τους οποίους εκτέλεσαν και κατόπιν κρέμασαν στη παραλία Σαλαμίνας στις 7-1-1943. Το ότι δεν συνελήφθη κι ο Παρασκευάς Πάλλας το χρωστάει στον τότε χωροφύλακα Μάρκο Ζερβό, ο οποίος τον συνάντησε έξω από ένα κουρείο και του είπε να κρυφτεί γιατί οι Γερμανοί συνελάμβαναν ομήρους. Πράγματι ο Π. Πάλλας κρύφτηκε όλη τη μέρα στο λιακό(είδος σκεπής) του σπιτιού του, σκεπασμένος με πούσια και κλαριά!
Στις 15 Μαΐου 1944 οι Γερμανοί πραγματοποίησαν νέες συλλήψεις μεταξύ των οποίων συνέλαβαν και τους τέσσερις(4) Σαλαμίνιους, όπου και τους εκτέλεσαν στις 27-5-1944 στο Κριεκούκι. Μάλιστα διέρρευσε η φήμη ότι οι συλλήψεις(μια και οι συγκεκριμένοι εκτελεσθέντες ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ) έγιναν κατόπιν προδοσίας με βάση συγκεκριμένη λίστα ονομάτων. Ο πατέρας του Παρασκευά Πάλλα φοβούμενος απ’ όλη αυτή τη σειρά συλλήψεων προέτρεψε το γιο του να φύγει για λίγες μέρες σε συγγενείς στην Αθήνα, αλλά αυτός αρνήθηκε.
Τα μεσάνυχτα της 17ης προς 18η Μαΐου του 1944 δύο πάνοπλοι Γερμανοί στρατιώτες κι ένας Έλληνας καταδότης που φορούσε μαύρα γυαλιά εισέβαλαν στο σπίτι του Γεωργίου Πάλλα και μπήκαν στο δωμάτιο όπου κοιμόντουσαν τα τρία αδέρφια, ο Παρασκευάς, ο Λάμπρος και ο Νίκος Πάλλας. Ταυτόχρονα όλο το σπίτι το είχαν περικυκλώσει οπλισμένοι Γερμανοί στρατιώτες. Ο Έλληνας καταδότης, γνωρίζοντας προφανώς τον Παρασκευά Πάλλα, του απηύθυνε το λόγο και του είπε: «Σήκω πάνω!». Τη στιγμή αυτή οι γονείς του, ακούγοντας τις φωνές, ήρθαν στο δωμάτιο κι ο πατέρας του Γεώργιος Πάλλας τους ρώτησε: «Τι συμβαίνει παιδιά;»-«Ο γιος σου το ξέρει τι συμβαίνει»,του απάντησε ο καταδότης. Οι Γερμανοί άρχισαν να κάνουν έλεγχο στα δωμάτια και σ’ ένα μπαούλο ανακάλυψαν το ξίφος που είχε, ως αξιωματικός, ο πατέρας του Παρασκευά Πάλλα. Μόλις το είδαν αμέσως όπλισαν τα όπλα τους! «Τι είναι αυτό;», ρώτησε ο καταδότης.- «Το ξίφος μου» απάντησε ο πατέρας του Παρασκευά Πάλλα.-«Γιατί, τι είσαι εσύ;».-«Αξιωματικός!».-«Κι έχεις τέτοιο παιδί;!» του είπε ο καταδότης! Έτσι τον πήρανε μπροστά στα μάτια των γονιών του και των αδερφών του, που ήσαν ανίκανοι να αντιδράσουν!
Αμέσως μετά τη σύλληψή του έκανε μια έντιμη κι ειλικρινή προσπάθεια για να τον ελευθερώσει ο ιερέας Νικολής Κωνσταντινίδης(ο πατέρας του Π. Πάλλα ήταν ψάλτης στην εκκλησία του Αγίου Ανδρέα όπου ιερουργούσε ο παπα-Νικολής) ο οποίος και πήγε στα γραφεία της Γκεστάπο στην Αθήνα, αλλά η απόπειρά του αυτή δεν είχε κανένα αποτέλεσμα.
Μετά από λίγες μέρες τους επισκέφτηκε ένας περιβόητος προδότης της εποχής εκείνης, ο οποίος μάλιστα είχε πάντα κρεμασμένο απάνω του το διακριτικό σήμα της Γκεστάπο! Τους είπε ότι είχε δει τον Παρασκευά Πάλλα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου και ότι θα προσπαθούσε να τον ελευθερώσει. Για μέρες απομυζούσε την τραγική οικογένεια του Π. Πάλλα παίρνοντάς τους τρόφιμα, λάδι κι ό,τι άλλο υλικό αγαθό μπορούσαν να δώσουν, μέχρι και ρούχα για να τα πάει, δήθεν, στον κρατούμενο! Στις αγωνιώδεις ερωτήσεις τους η απάντηση του προδότη ήταν η ίδια: «Σε λίγες μέρες». Τελικά, μια Δευτέρα, ο ταχυδρόμος έφερε στο σπίτι του Γ. Πάλλα ένα γράμμα από τον γιο του Παρασκευά. Το γράμμα όμως δεν έρχονταν από το Χαϊδάρι αλλά από τη Γερμανία!
Το γράμμα, με ημερομηνία 21-6-1944, είχε αποστολέα τον Παρασκευά Πάλλα και παραλήπτη τον Γεώργιο Πάλλα, όπου έφτασε στις 8-7-1944(στο φάκελο η διεύθυνση του παραλήπτη είναι γραμμένη ως εξής: Georgios Pallas, Insel Salamis, Kuluri, Salamis, Griecheland) και έγραφε, τηλεγραφικά, τα παρακάτω:
21.6
Αγαπητέ μου πατέρα
Θερμά χαιρετίσματα
Παρασκευάς
Η διεύθυνσή μου:
Στρατόπεδο συγκεντρώσεως: Νοϊενγκάμμε
// εργασίας : Φάργκε πλησίον Βρέμης
Ταχυδρομείο Νοϊενκόρχεν ΙΙ
Απ’ αυτό το γράμμα ο πατέρας Γεώργιος Πάλλας πληροφορούταν ότι ο γιος του Παρασκευάς Πάλλας είχε γίνει πλέον το Νο 32692 και ανήκε στο Block F(=6)!
Σύμφωνα με τις πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν, ο Παρασκευάς Πάλλας μετά τη σύλληψή του κι ύστερα από 8ήμερη κράτηση στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου μεταφέρθηκε στη Γερμανία(στα στρατόπεδα που αναφέρει ο ίδιος στην επιστολή του, βλ. παραπάνω). Εκεί παρέμεινε περίπου 10 μήνες όπου συμμετείχε, με τους άλλους συγκρατούμενούς του, σε βαριές καταναγκαστικές εργασίες. Εξαιτίας των ιδιαίτερα σκληρών συνθηκών έπαθε φυματίωση κι έκανε αιμοπτύσεις, γι’ αυτό και νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο του στρατοπέδου τον Μάρτιο του 1945. Στις αρχές Απριλίου μεταφέρθηκε μαζί με άλλους 2500-3000 κρατούμενους προς νότο, στο Ζαν Μπόστεν. Κι εδώ τελειώνει η ιστορία… Από έναν συγκρατούμενό του από την Κοκκινιά, τον ονομαζόμενο “Λούστρο”, ο οποίος επέζησε κι επέστρεψε, ο αδερφός του Νίκος πληροφορήθηκε ότι κατά τη μεταφορά τους από τα στρατόπεδα της Βρέμης, “συνταξίδεψαν” μαζί στο τρένο εν μέσω σφοδρών βομβαρδισμών από τα συμμαχικά αεροπλάνα. Δυο φορές κατέβηκαν από το τρένο, σε αναγκαστικές λόγω των βομβαρδισμών στάσεις του, και κρύφτηκαν για να σωθούν κάτω από τα βαγόνια. Μετά απ’ αυτό το χαλασμό έχασε τα ίχνη του…
Έκτοτε συνεχίστηκε η απέλπιδα προσπάθεια είτε μέσω της UNRRA είτε μέσω ελληνικών αρμόδιων υπηρεσιών για τους παλιννοστούντες, που στο μόνο που κατέληξε ήταν ένα «Δίπλωμα απονομής πολεμικής συντάξεως» που έγραφε τα εξής: « Απονέμομεν εις τον Γεώργιον Παρασκευά Πάλλα, πατέρα του εν ομηρία εις Γερμανίαν αποβιώσαντος εφοριακού υπαλλήλου επί βαθμού Γραμματέως Β΄ Παρασκευά Γεωργίου Πάλλα βασικήν σύνταξιν…».
Όσο άγνωστες παρέμειναν οι συνθήκες του χαμού του Παρασκευά Πάλλα στη Γερμανία, άλλο τόσο άγνωστοι παρέμειναν και οι λόγοι της σύλληψής του. Κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών(Δεκέμβρης 1944) ένας συμπατριώτης του έδωσε στο Νίκο Πάλλα μια φωτογραφία του αδερφού του Παρασκευά(αυτή που δημοσιεύεται εδώ), όπου σύμφωνα με τα λεγόμενά του την είχε βρει στα γραφεία του ΚΚΕ στον Πειραιά. Πολύ αργότερα, τα νεότερα χρόνια, από διάφορες κατευθύνσεις έφταναν πληροφορίες στην οικογένεια πως ο Παρασκευάς Πάλλας ήταν ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ στη Σαλαμίνα.
Ο Παρασκευάς Πάλλας αποτελεί ένα από τα θύματα του φασισμού και του ναζισμού στη Σαλαμίνα. Κι αυτή η αναφορά στην προσωπική ιστορία του έχει διττό σκοπό: από τη μια να υπηρετήσει την ιστορική μνήμη και να τιμήσει το θύμα κι από την άλλη να λειτουργήσει ως δημοκρατικό αντανακλαστικό στο σήμερα, ενάντια σε κάθε υφέρπουσα ανάλογη ιδεολογία απ’ όπου κι αν προέρχεται…
*Ο Δήμος Σαλαμίνας έχει τιμήσει τον Παρασκευά Πάλλα δίνοντας το
όνομά του σε δύο οδούς του νησιού.
** Όπως θα παρατήρησε ο αναγνώστης, σε όλο το κείμενο, δεν αναφέρονται ονοματεπώνυμα των Σαλαμινίων εμπλεκομένων – καταδοτών(φιλοναζιστών) στην υπόθεση Παρασκευά Πάλλα. Ο αδερφός του, Νίκος Πάλλας, κάνοντας τη δική του ανθρωπιστική υπέρβαση, αρνήθηκε να μου τους αναφέρει…
Τάσος Καραντής
Τα μεσάνυχτα της 17ης προς 18η Μαΐου του 1944 Γερμανοί στρατιώτες εισέβαλαν με βάναυσο τρόπο στο σπίτι του Παρασκευά Πάλλα και τον συνέλαβαν. Απ’ εκείνη τη νύχτα ξεκίνησε η δική του “διαδρομή θανάτου”(Χαϊδάρι και κατόπιν Γερμανία) που τον οδήγησε στο χαμό.
Πριν 10 χρόνια(2004,) και σχεδόν 60 από «εκείνη τη νύχτα», βρέθηκα με τον - αείμνηστο σήμερα - αδερφό του Νίκο Γ. Πάλλα, όπου μου αφηγήθηκε την τραγική ιστορία του, που προστίθεται στα όσα συνέβησαν στα γερμανικά στρατόποπεδα συγκέντρωσης.
Ο Παρασκευάς Πάλλας γεννήθηκε στη Σαλαμίνα το 1920. Ήταν γιος του αξιωματικού του Ναυτικού Γεωργίου Πάλλα και της Αικατερίνης Παπαδημητρίου(Καρύτση). Είχε άλλα 6 αδέρφια, 4 αγόρια(Νίκος, Δημήτρης, Λάμπρος, Θανάσης) και 2 κορίτσια(Σταματίνα και Βασιλική).
Τελείωσε στη Σαλαμίνα το Δημοτικό και το Ημιγυμνάσιο και σαν μαθητής ήταν πολύ καλός. Κατόπιν φοίτησε στο Γυμνάσιο Μεγάρων κι εν συνεχεία, αφού δεν κατάφερε να πάει στο Πολυτεχνείο, τελείωσε τη σχολή των τριών ταυ(ΤΤΤ) όπου κι έγινε τριατατικός(= υπάλληλος του οργανισμού των τριών ΤΤΤ, όπως ονομαζόταν ο ενιαίος οργανισμός των Ελληνικών Ταχυδρομείων και του ΟΤΕ). Διορίστηκε αμέσως στο ταχυδρομείο της Αίγινας.
Με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα, το 1941, απολύθηκε από τη θέση του κι έτσι επέστρεψε άνεργος στη Σαλαμίνα. Για ένα διάστημα δούλεψε στα ψαράδικα καΐκια(γρι-γρι), ώσπου, τελικά, τον Οκτώβριο του 1942, διορίστηκε στην Εφορία Σαλαμίνας στη θέση του εφοριακού γραμματέα.
Στα τέλη του 1942 βρέθηκε σκοτωμένος ένας Γερμανός στρατιώτης στα Σελήνια. Την επομένη, στον τόπο που είχε βρεθεί το πτώμα του, πήγε για να κάνει αυτοψία σ’ ένα κτήμα, ο τότε Έφορος Σαλαμίνας ονόματι Χαμόδρακας. Εκεί όμως συνελήφθη από τους Γερμανούς που ερευνούσαν τη περιοχή κι αφού έπεσε θύμα άγριου ξυλοδαρμού, τέθηκε σε αναρρωτική άδεια έπ’ αόριστο. Έτσι διορίστηκε ως αντικαταστάτης του, να εκτελεί χρέη Εφόρου Σαλαμίνας, ο Παρασκευάς Πάλλας σε ηλικία μόλις 22 χρονών.
Η θέση αυτή του δημιούργησε μόνο προβλήματα. Ή όπως χαρακτηριστικά λέει ο αδερφός του Νίκος: «Από εκείνη την ημέρα άρχισε το μαρτύριό του»! Από τη μια είχε να αντιμετωπίσει τη διχόνοια των παλαιότερων και μεγαλύτερων ηλικιακά συναδέλφων του κι από την άλλη τις λεπτές ισορροπίες της θέσης του εφόρου κάτω μάλιστα από το ανελεύθερο και διεφθαρμένο καθεστώς των κατακτητών. Καθημερινά θέματα ρουτίνας εξελίσσονταν σε “ μεγάλα προβλήματα”, σε σημείο όπου δέχονταν απειλές ακόμα και για τη ζωή του, αφού είχε γίνει «μισητός από αριστερά και δεξιά» όπως διηγείται ο αδερφός του Νίκος.
Μία από τις αρμοδιότητές του ήταν και η φορολόγηση, κατά κεφαλή, των αιγοπροβάτων εποχιακών ποιμένων της Σαλαμίνας. Την προηγούμενη μιας τέτοιας διαδικασίας τον συνάντησε κάποιος συμπατριώτης του(ο οποίος διατηρούσε πολύ στενές φιλικές σχέσεις με τους Γερμανούς) και του ζήτησε να εξαιρέσει από τη φορολόγηση τα αιγοπρόβατα συγκεκριμένου ποιμένα. Ο Π. Πάλλας αρνήθηκε κατηγορηματικά αναγκάζοντας τον προαναφερόμενο να τον απειλήσει σοβαρά. Την επομένη πήγε στην περιοχή Φανερωμένη της Σαλαμίνας, όπου θα γινόταν η φορολόγηση κι έπραξε κανονικά το καθήκον του. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα κατέφθασε ένα τζιπ με Γερμανούς στρατιώτες οι οποίοι τον συνέλαβαν και τον μετέφεραν στο νησάκι του Αγ. Γεωργίου, στην έδρα του στρατιωτικού Γερμανού Διοικητή Πλωτάρχη Φέλκαμ. Εκεί οδηγήθηκε στην απομόνωση και ανακρίθηκε πολλές φορές διαδοχικά, κι από τον ίδιο τον Φέλκαμ, επί ένα ολόκληρο 24ωρο! Στις συνεχείς ανακρίσεις των Γερμανών, όπου τον ρωτούσαν για ποιο σκοπό βρισκόταν στη περιοχή Φανερωμένης, τους ανέφερε πως εκτελούσε επαγγελματικό καθήκον.- «Θα μας πεις πάλι το ίδιο παραμύθι;»,του ανταπαντούσαν κάθε φορά. Τελικά, προτού τον αφήσουν την επομένη ελεύθερο, ο ίδιος ο Φέλκαμ του είπε τα εξής αινιγματικά: «Να πας στο καλό! Τώρα ξέρεις ποιοι σε φέρανε εδώ!».-«Ποιοι με φέρανε;», ρώτησε. – «Το ξέρεις! Και ξέρεις γιατί σε φέρανε; Γιατί είχες πάει εκεί να κατασκοπεύσεις τα πλοία μας!». Τι έκρυβαν τα λεγόμενα του Φέλκαμ; Μια μπλόφα των Γερμανών; Μια προδοσία εκδίκησης του συμπατριώτη του; Ή μια αντιστασιακή ενέργεια του Π. Πάλλα;
Τις πρώτες μέρες του Γενάρη του 1943 οι Γερμανοί συνέλαβαν Σαλαμίνιους ομήρους, τρεις(3) από τους οποίους εκτέλεσαν και κατόπιν κρέμασαν στη παραλία Σαλαμίνας στις 7-1-1943. Το ότι δεν συνελήφθη κι ο Παρασκευάς Πάλλας το χρωστάει στον τότε χωροφύλακα Μάρκο Ζερβό, ο οποίος τον συνάντησε έξω από ένα κουρείο και του είπε να κρυφτεί γιατί οι Γερμανοί συνελάμβαναν ομήρους. Πράγματι ο Π. Πάλλας κρύφτηκε όλη τη μέρα στο λιακό(είδος σκεπής) του σπιτιού του, σκεπασμένος με πούσια και κλαριά!
Στις 15 Μαΐου 1944 οι Γερμανοί πραγματοποίησαν νέες συλλήψεις μεταξύ των οποίων συνέλαβαν και τους τέσσερις(4) Σαλαμίνιους, όπου και τους εκτέλεσαν στις 27-5-1944 στο Κριεκούκι. Μάλιστα διέρρευσε η φήμη ότι οι συλλήψεις(μια και οι συγκεκριμένοι εκτελεσθέντες ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ) έγιναν κατόπιν προδοσίας με βάση συγκεκριμένη λίστα ονομάτων. Ο πατέρας του Παρασκευά Πάλλα φοβούμενος απ’ όλη αυτή τη σειρά συλλήψεων προέτρεψε το γιο του να φύγει για λίγες μέρες σε συγγενείς στην Αθήνα, αλλά αυτός αρνήθηκε.
Τα μεσάνυχτα της 17ης προς 18η Μαΐου του 1944 δύο πάνοπλοι Γερμανοί στρατιώτες κι ένας Έλληνας καταδότης που φορούσε μαύρα γυαλιά εισέβαλαν στο σπίτι του Γεωργίου Πάλλα και μπήκαν στο δωμάτιο όπου κοιμόντουσαν τα τρία αδέρφια, ο Παρασκευάς, ο Λάμπρος και ο Νίκος Πάλλας. Ταυτόχρονα όλο το σπίτι το είχαν περικυκλώσει οπλισμένοι Γερμανοί στρατιώτες. Ο Έλληνας καταδότης, γνωρίζοντας προφανώς τον Παρασκευά Πάλλα, του απηύθυνε το λόγο και του είπε: «Σήκω πάνω!». Τη στιγμή αυτή οι γονείς του, ακούγοντας τις φωνές, ήρθαν στο δωμάτιο κι ο πατέρας του Γεώργιος Πάλλας τους ρώτησε: «Τι συμβαίνει παιδιά;»-«Ο γιος σου το ξέρει τι συμβαίνει»,του απάντησε ο καταδότης. Οι Γερμανοί άρχισαν να κάνουν έλεγχο στα δωμάτια και σ’ ένα μπαούλο ανακάλυψαν το ξίφος που είχε, ως αξιωματικός, ο πατέρας του Παρασκευά Πάλλα. Μόλις το είδαν αμέσως όπλισαν τα όπλα τους! «Τι είναι αυτό;», ρώτησε ο καταδότης.- «Το ξίφος μου» απάντησε ο πατέρας του Παρασκευά Πάλλα.-«Γιατί, τι είσαι εσύ;».-«Αξιωματικός!».-«Κι έχεις τέτοιο παιδί;!» του είπε ο καταδότης! Έτσι τον πήρανε μπροστά στα μάτια των γονιών του και των αδερφών του, που ήσαν ανίκανοι να αντιδράσουν!
Αμέσως μετά τη σύλληψή του έκανε μια έντιμη κι ειλικρινή προσπάθεια για να τον ελευθερώσει ο ιερέας Νικολής Κωνσταντινίδης(ο πατέρας του Π. Πάλλα ήταν ψάλτης στην εκκλησία του Αγίου Ανδρέα όπου ιερουργούσε ο παπα-Νικολής) ο οποίος και πήγε στα γραφεία της Γκεστάπο στην Αθήνα, αλλά η απόπειρά του αυτή δεν είχε κανένα αποτέλεσμα.
Μετά από λίγες μέρες τους επισκέφτηκε ένας περιβόητος προδότης της εποχής εκείνης, ο οποίος μάλιστα είχε πάντα κρεμασμένο απάνω του το διακριτικό σήμα της Γκεστάπο! Τους είπε ότι είχε δει τον Παρασκευά Πάλλα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου και ότι θα προσπαθούσε να τον ελευθερώσει. Για μέρες απομυζούσε την τραγική οικογένεια του Π. Πάλλα παίρνοντάς τους τρόφιμα, λάδι κι ό,τι άλλο υλικό αγαθό μπορούσαν να δώσουν, μέχρι και ρούχα για να τα πάει, δήθεν, στον κρατούμενο! Στις αγωνιώδεις ερωτήσεις τους η απάντηση του προδότη ήταν η ίδια: «Σε λίγες μέρες». Τελικά, μια Δευτέρα, ο ταχυδρόμος έφερε στο σπίτι του Γ. Πάλλα ένα γράμμα από τον γιο του Παρασκευά. Το γράμμα όμως δεν έρχονταν από το Χαϊδάρι αλλά από τη Γερμανία!
Το γράμμα, με ημερομηνία 21-6-1944, είχε αποστολέα τον Παρασκευά Πάλλα και παραλήπτη τον Γεώργιο Πάλλα, όπου έφτασε στις 8-7-1944(στο φάκελο η διεύθυνση του παραλήπτη είναι γραμμένη ως εξής: Georgios Pallas, Insel Salamis, Kuluri, Salamis, Griecheland) και έγραφε, τηλεγραφικά, τα παρακάτω:
21.6
Αγαπητέ μου πατέρα
Θερμά χαιρετίσματα
Παρασκευάς
Η διεύθυνσή μου:
Στρατόπεδο συγκεντρώσεως: Νοϊενγκάμμε
// εργασίας : Φάργκε πλησίον Βρέμης
Ταχυδρομείο Νοϊενκόρχεν ΙΙ
Απ’ αυτό το γράμμα ο πατέρας Γεώργιος Πάλλας πληροφορούταν ότι ο γιος του Παρασκευάς Πάλλας είχε γίνει πλέον το Νο 32692 και ανήκε στο Block F(=6)!
Σύμφωνα με τις πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν, ο Παρασκευάς Πάλλας μετά τη σύλληψή του κι ύστερα από 8ήμερη κράτηση στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου μεταφέρθηκε στη Γερμανία(στα στρατόπεδα που αναφέρει ο ίδιος στην επιστολή του, βλ. παραπάνω). Εκεί παρέμεινε περίπου 10 μήνες όπου συμμετείχε, με τους άλλους συγκρατούμενούς του, σε βαριές καταναγκαστικές εργασίες. Εξαιτίας των ιδιαίτερα σκληρών συνθηκών έπαθε φυματίωση κι έκανε αιμοπτύσεις, γι’ αυτό και νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο του στρατοπέδου τον Μάρτιο του 1945. Στις αρχές Απριλίου μεταφέρθηκε μαζί με άλλους 2500-3000 κρατούμενους προς νότο, στο Ζαν Μπόστεν. Κι εδώ τελειώνει η ιστορία… Από έναν συγκρατούμενό του από την Κοκκινιά, τον ονομαζόμενο “Λούστρο”, ο οποίος επέζησε κι επέστρεψε, ο αδερφός του Νίκος πληροφορήθηκε ότι κατά τη μεταφορά τους από τα στρατόπεδα της Βρέμης, “συνταξίδεψαν” μαζί στο τρένο εν μέσω σφοδρών βομβαρδισμών από τα συμμαχικά αεροπλάνα. Δυο φορές κατέβηκαν από το τρένο, σε αναγκαστικές λόγω των βομβαρδισμών στάσεις του, και κρύφτηκαν για να σωθούν κάτω από τα βαγόνια. Μετά απ’ αυτό το χαλασμό έχασε τα ίχνη του…
Έκτοτε συνεχίστηκε η απέλπιδα προσπάθεια είτε μέσω της UNRRA είτε μέσω ελληνικών αρμόδιων υπηρεσιών για τους παλιννοστούντες, που στο μόνο που κατέληξε ήταν ένα «Δίπλωμα απονομής πολεμικής συντάξεως» που έγραφε τα εξής: « Απονέμομεν εις τον Γεώργιον Παρασκευά Πάλλα, πατέρα του εν ομηρία εις Γερμανίαν αποβιώσαντος εφοριακού υπαλλήλου επί βαθμού Γραμματέως Β΄ Παρασκευά Γεωργίου Πάλλα βασικήν σύνταξιν…».
Όσο άγνωστες παρέμειναν οι συνθήκες του χαμού του Παρασκευά Πάλλα στη Γερμανία, άλλο τόσο άγνωστοι παρέμειναν και οι λόγοι της σύλληψής του. Κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών(Δεκέμβρης 1944) ένας συμπατριώτης του έδωσε στο Νίκο Πάλλα μια φωτογραφία του αδερφού του Παρασκευά(αυτή που δημοσιεύεται εδώ), όπου σύμφωνα με τα λεγόμενά του την είχε βρει στα γραφεία του ΚΚΕ στον Πειραιά. Πολύ αργότερα, τα νεότερα χρόνια, από διάφορες κατευθύνσεις έφταναν πληροφορίες στην οικογένεια πως ο Παρασκευάς Πάλλας ήταν ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ στη Σαλαμίνα.
Ο Παρασκευάς Πάλλας αποτελεί ένα από τα θύματα του φασισμού και του ναζισμού στη Σαλαμίνα. Κι αυτή η αναφορά στην προσωπική ιστορία του έχει διττό σκοπό: από τη μια να υπηρετήσει την ιστορική μνήμη και να τιμήσει το θύμα κι από την άλλη να λειτουργήσει ως δημοκρατικό αντανακλαστικό στο σήμερα, ενάντια σε κάθε υφέρπουσα ανάλογη ιδεολογία απ’ όπου κι αν προέρχεται…
*Ο Δήμος Σαλαμίνας έχει τιμήσει τον Παρασκευά Πάλλα δίνοντας το
όνομά του σε δύο οδούς του νησιού.
** Όπως θα παρατήρησε ο αναγνώστης, σε όλο το κείμενο, δεν αναφέρονται ονοματεπώνυμα των Σαλαμινίων εμπλεκομένων – καταδοτών(φιλοναζιστών) στην υπόθεση Παρασκευά Πάλλα. Ο αδερφός του, Νίκος Πάλλας, κάνοντας τη δική του ανθρωπιστική υπέρβαση, αρνήθηκε να μου τους αναφέρει…
Τάσος Καραντής
.jpg)
