Κυριακή 21 Δεκεμβρίου 2014

Σαλέπι – το ανατολίτικο χειμωνιάτικο ρόφημα

Σαλέπι – το ανατολίτικο χειμωνιάτικο ρόφημα






Περιέργως, στα παιδικά μου χρόνια(αρχές των ‘70ς), στο νησί(Σαλαμίνα), κυριαρχούσε ο ελληνικός καφές(ο «τούρκικος», όπως τον λέγαμε τότε), κι όχι το τόσο δημοφιλές σαλέπι.

Έτσι, το πρωτογεύτηκα, στα μέσα των ’80ς, όταν ήμουν φοιτητής και κατοικούσα στον Πειραιά, όπου πρόλαβα τους παλιούς, παραδοσιακούς σαλεπιτζήδες.

Μάλιστα, με έναν είχα γνωριστεί, και, μένοντας σε ένα ισόγειο στην οδό Πραξιτέλους, το είχαμε κανονίσει, και κάθε μέρα, στις 8, μου χτύπαγε, το παράθυρο και το απολάμβανα, πρωί – πρωί και ζεστό – ζεστό! Θυμάμαι και την τιμή του, 20 δραχμές!




Πέρασαν τα χρόνια, επέστρεψα στο νησί κι έχασα την καθημερινή, γευστική σχέση μου με το σαλέπι. Δοκίμασα κάποια σκευάσματα από το σούπερ μάρκετ, αλλά ήταν υποκατάστατα(σε σχέση με το παραδοσιακό) και δεν είμαι, γενικά, λάτρης των υποκατάστατων.

Ώσπου, πρόσφατα, ανακάλυψα έναν σαλεπιτζή στη Σαλαμίνα και ξαναμπήκα σε τακτική, ξανά … χρήση… Βέβαια, η τιμή του είναι, πια, 1 και 1,5 ευρώ, αλλά, είναι συντοπίτης, και μια το πληρώνω, μια μου το προσφέρει, όταν του περισσεύει. Πάντως το πίνει ο κόσμος, όπως μου λέει, με πλειοψηφούσα όμως την ηλικιακή ομάδα, από τη δική μου(40+) και πάνω.






Αυτή, λοιπόν, η επαφή μου με το σαλέπι, μου γέννησε τη νοσταλγία, και με οδήγησε στην ουσιαστική γνωριμία με το ανατολίτικο αυτό χειμωνιάτικο πρωινό ρόφημα, που η αξία του δεν είναι μόνο γευστική, αλλά και θεραπευτική, καθώς κι αφροδισιακή!







Η προέλευση της ονομασίας του από τα ανδρικά γεννητικά όργανα κι από ένα περιστατικό… βιασμού της ελληνικής μυθολογίας


Το σαλέπι, στον κόσμο της φυτολογίας, αναφέρεται ως Orchis mascula(Ορχιδέα η άρρην), και ανήκει στα είδη της οικογένειας Ορχεΐδες. Η ονομασία αυτή προέρχεται εξαιτίας του σχήματος των δύο στρογγυλών ή ελλειψοειδών κονδύλων του ριζικού του συστήματος, που θυμίζουν ανδρικούς όρχεις.

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Όρχις ήταν γιος μιας νύμφης και ενός σατύρου, και καταδικάστηκε να γίνει φυτό, γιατί είχε βιάσει μια ιέρεια, κατά τη διάρκεια των βακχικών μυστηρίων.
Η λαϊκή ονομασία του σαλέπι, προέρχεται από τη τούρκικη λέξη salep, κι αυτή, με τη σειρά της, από την αραβική λέξη sahlab και την αραβική φράση «khusy ath tha lab»(= όρχεις της αλεπούς).





Η φυτολογική περιγραφή του και τα άλλα είδη του

Η Orchis mascula(Ορχιδέα η άρρην) ως φυτό είναι ποώδες και πολυετές, πράσινο στη βάση και μωβ στην κορυφή. Το ριζικό σύστημα αποτελείται από δύο στρογγυλούς ή ελλειψοειδείς κονδύλους. Τα φύλλα τους ομαδοποιούνται στη βάση του βλαστού και είναι επιμήκη και λογχοειδή σε ανοιχτό πράσινο, μερικές φορές με καφεμώβ στίγματα. Η ταξιανθία τους αποτελείται από 6 έως 20 λουλούδια που συγκεντρώνονται σε πυκνή κυλινδρική διάταξη. Το μέγεθος του άνθους είναι περίπου 2,5 εκατοστά και το χρώμα ποικίλλει από ροζ σε μωβ. Ανθίζει από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο. Σε ορισμένες περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας ονομάζεται μονοκλήσι (μόνο για την εκκλησία) γιατί στολίζει περιμετρικά τις μαλάθες (πανέρια) των διαφόρων γλυκισμάτων που προσφέρονται την πεντηκοστή στη μνήμη των νεκρών. Στην Ελλάδα απαντάται κυρίως στη Ροδόπη και στο Βέρνο, σε φυσικούς λειμώνες ως υδροχαρές φυτό.




Στην Ινδία και σε άλλες ανατολικές χώρες το σαλέπι λαμβάνεται και από άλλα είδη φυτών των γενών (Cynorchis), ενώ στην Αυστραλία χρησιμοποιούνται σαν σαλέπι τα κονδυλώδη ριζώματα του φυτού Τάκκα η πτεροσχιδής (Tacca pinatifida).

 Υπάρχει, επίσης, και το σαλέπι θαλάσσης, που παρασκευάζεται από ένα είδος φυκιών της Ισλανδίας.


Η παρασκευή κι η χρήση του

Το σαλέπι χρησιμοποιείται κυρίως στην Ανατολή, αλλά και στην Ελλάδα, ως χειμωνιάτικο θερμαντικό, μαλακτικό και θρεπτικό πρωινό ρόφημα. Οι κόνδυλοι αρχικά βρέχονται με ζεματιστό νερό για να απομακρυνθεί το αιθέριο έλαιο που περιέχουν και το οποίο αν παραμείνει, προσδίδει στο σαλέπι γεύση πικρή και δυσάρεστη. Στη συνέχεια αποξηραίνονται και αλέθονται. Παρασκευάζεται αφέψημα της σκόνης το οποίο γλυκαίνεται με ζάχαρη ή μέλι και αρωματίζεται με κανέλλα ή πιπερόριζα, που και αυτή είναι σκόνη από τη ρίζα του φυτού Ζιγγίβερ το φαρμακευτικό (Zingiber officinale).





Οι θεραπευτικές ιδιότητές του


Το σαλέπι θεωρείται και φαρμακευτική ουσία γιατί περιέχει αραβίνη, τραγακανθίνη και πολύ άμυλο το οποίο, όταν διαλύεται στο νερό, δημιουργεί ένα υγρό πηκτό και βλεννώδες, και θεωρείται κατάλληλο για την ανακούφιση του βήχα, του άσθματος και του στομαχόπονου. Στις ορχιδέες αυτές και στις θεραπευτικές ιδιότητες του αναφέρεται και ο Ιπποκράτης, ο Ασκληπιός, ο Θεόφραστος,  αλλά και ο Γαληνός.



Πιο αναλυτικά :

Το σαλέπι έχει θεραπευτικές ιδιότητες γιατί περιέχει τις φαρμακευτικές ουσίες αραβίνη και τραγακανθίνη και πολύ άμυλο τα οποία, όταν διαλύονται στο νερό, δημιουργούν ένα υγρό πηκτό και κολλώδες, το θεωρείται κατάλληλο για την ανακούφιση του βήχα, του άσθματος και του στομαχόπονου, δρα κατά της δυσεντερίας και του βήχα, ενώ τονώνει σημαντικά το ανοσοποιητικό σύστημα.




Το σαλέπι είναι επίσης ένα ρόφημα θερμαντικό εξαιτίας και των μπαχαρικών που περιέχει. Για αυτόν τον λόγο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μας ζεστάνει αποτελεσματικά αντί για το τσάι ή άλλα αφεψήματα.


Είναι πλούσιο σε άμυλο και μπορεί να χαρίσει ενέργεια και πνευματική διαύγεια σε άτομα που την χρειάζονται όπως οι μαθητές, οι ηλικιωμένοι, οι έγκυες γυναίκες, αλλά και οι ασθενείς.

Περιέχει πολύτιμα μεταλλικά άλατα όπως φώσφορο και ασβέστιο. Βοηθά εξασθενισμένους από αρρώστιες οργανισμούς να ανακάμψουν και να αναρρώσουν γρηγορότερα.

Περιέχει μια κολλώδη ουσία, την βασσαρίνη, η οποία όταν βράσει με το νερό, μετατρέπεται σε κολλώδη πηχτή ουσία, μαλακτική, κατά του βήχα και των φλεγμάτων.

Το σαλέπι λόγω της κολλώδους φύσης του αλλά και των επουλωτικών συστατικών του επιδρά στο στομάχι και το έντερο αναπλάθοντας τα τοιχώματα του πεπτικού συστήματος.




Οι τονωτικές και αφροδισιακές του ικανότητες εντείνονται χάρη στην προσθήκη και των μυρωδικών όπως της κανέλας, του γαρύφαλλου, της πιπερόριζας, της βανίλιας.





Το σαλέπι στην λαϊκή παράδοση

Στην Ελλάδα φύεται στην οροσειρά της Πίνδου και στην λαϊκή παράδοση το φυτό αυτό ονομάζεται σερνικοβότανο, γιατί πίστευαν, ότι αν ο μέλλων πατέρας έτρωγε μεγάλους βολβούς σαλεπιού θα γεννιόνταν αρσενικό παιδί.




Σε μερικά χωριά έδιναν στην έγκυο να φάει σερνικοβότανο για να γεννήσει αγόρι. Άλλοι πάλι πίστευαν ότι ο πατέρας ήταν αυτός που έπρεπε να φάει μεγάλους και νεαρούς κονδύλους, ενώ αν η μητέρα έτρωγε μικρούς κονδύλους τότε το παιδί θα γεννιόταν θηλυκό.





Το σαλέπι αναβιώνει στις μέρες μας


Επειδή στο κέντρο της Αθήνας βρίσκεις ακόμα σαλέπι…



Από την αρχή της Ερμού, στη διασταύρωση με την οδό Βουλής, μέχρι και την Καπνικαρέα, συναντάς τέσσερις σαλεπιτζήδες σε μόνιμες θέσεις. Οι τρεις από αυτούς είναι νέα παιδιά. Αν προσθέσεις και τους δύο που συχνάζουν στο Μοναστηράκι, στην πλατεία, καταλαβαίνεις ότι το σαλέπι, σε πείσμα όσων το θεωρούν είδος προς εξαφάνιση, συνεχίζει μια χαρά να «στρώνει το στομάχι» των Αθηναίων και να τους τονώνει. Λίγο το σχήμα της ρίζας του, λίγο το όνομα του φυτού απ' το οποίο προέρχεται (ένα είδος ντόπιας άγριας ορχιδέας), λίγο η παλιά ονομασία του (σερνικοβότανο), το ρόφημα που έφτασε στην Ελλάδα από τη Μικρά Ασία για πολλούς επιβεβαιώνει τον μύθο του (ως Viagra) και το βρίσκεις εύκολα στον δρόμο από νωρίς το πρωί μέχρι αργά το βράδυ. Κάποτε το έβρισκες και τα ξημερώματα.(Πηγή: www.lifo.gr). Διάβασε το ρεπορτάζ : http://www.lifo.gr/mag/features/4064


Λογοτεχνικός επίλογος

«Από τα ξημερώματα γυρίζει τα σοκάκια και ποτίζει τους Καστρινούς , το χειμώνα σαλέπι να ζεσταθούν…»(Νίκος Καζαντζάκης, «Καπετάν Μιχάλης», σελ. 47).


Πηγές :

- http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%B1%CE%BB%CE%AD%CF%80%CE%B9
- http://el.wiktionary.org/wiki/%CF%83%CE%B5%CF%81%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B2%CF%8C%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%BF
-  http://www.diaitologia.gr/salepi/
- http://www.lifo.gr/mag/features/4064

Τάσος Καραντής

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου