Σαλέπι – το ανατολίτικο χειμωνιάτικο ρόφημα

Σαλέπι – το ανατολίτικο χειμωνιάτικο ρόφημα

Περιέργως, στα παιδικά μου χρόνια(αρχές των ‘70ς), στο νησί(Σαλαμίνα), κυριαρχούσε ο ελληνικός καφές(ο «τούρκικος», όπως τον λέγαμε τότε), κι όχι το τόσο δημοφιλές σαλέπι.

Έτσι, το πρωτογεύτηκα, στα μέσα των ’80ς, όταν ήμουν φοιτητής και κατοικούσα στον Πειραιά, όπου πρόλαβα τους παλιούς, παραδοσιακούς σαλεπιτζήδες.

Μάλιστα, με έναν είχα γνωριστεί, και, μένοντας σε ένα ισόγειο στην οδό Πραξιτέλους, το είχαμε κανονίσει, και κάθε μέρα, στις 8, μου χτύπαγε, το παράθυρο και το απολάμβανα, πρωί – πρωί και ζεστό – ζεστό! Θυμάμαι και την τιμή του, 20 δραχμές!

Πέρασαν τα χρόνια, επέστρεψα στο νησί κι έχασα την καθημερινή, γευστική σχέση μου με το σαλέπι. Δοκίμασα κάποια σκευάσματα από το σούπερ μάρκετ, αλλά ήταν υποκατάστατα(σε σχέση με το παραδοσιακό) και δεν είμαι, γενικά, λάτρης των υποκατάστατων.

Ώσπου, πρόσφατα, ανακάλυψα έναν σαλεπιτζή στη Σαλαμίνα και ξαναμπήκα σε τακτική, ξανά … χρήση… Βέβαια, η τιμή του είναι, πια, 1 και 1,5 ευρώ, αλλά, είναι συντοπίτης, και μια το πληρώνω, μια μου το προσφέρει, όταν του περισσεύει. Πάντως το πίνει ο κόσμος, όπως μου λέει, με πλειοψηφούσα όμως την ηλικιακή ομάδα, από τη δική μου(40+) και πάνω.

Αυτή, λοιπόν, η επαφή μου με το σαλέπι, μου γέννησε τη νοσταλγία, και με οδήγησε στην ουσιαστική γνωριμία με το ανατολίτικο αυτό χειμωνιάτικο πρωινό ρόφημα, που η αξία του δεν είναι μόνο γευστική, αλλά και θεραπευτική, καθώς κι αφροδισιακή!

Η προέλευση της ονομασίας του από τα ανδρικά γεννητικά όργανα κι από ένα περιστατικό… βιασμού της ελληνικής μυθολογίας


Το σαλέπι, στον κόσμο της φυτολογίας, αναφέρεται ως Orchis mascula(Ορχιδέα η άρρην), και ανήκει στα είδη της οικογένειας Ορχεΐδες. Η ονομασία αυτή προέρχεται εξαιτίας του σχήματος των δύο στρογγυλών ή ελλειψοειδών κονδύλων του ριζικού του συστήματος, που θυμίζουν ανδρικούς όρχεις.

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Όρχις ήταν γιος μιας νύμφης και ενός σατύρου, και καταδικάστηκε να γίνει φυτό, γιατί είχε βιάσει μια ιέρεια, κατά τη διάρκεια των βακχικών μυστηρίων.
Η λαϊκή ονομασία του σαλέπι, προέρχεται από τη τούρκικη λέξη salep, κι αυτή, με τη σειρά της, από την αραβική λέξη sahlab και την αραβική φράση «khusy ath tha lab»(= όρχεις της αλεπούς).

Η φυτολογική περιγραφή του και τα άλλα είδη του

Η Orchis mascula(Ορχιδέα η άρρην) ως φυτό είναι ποώδες και πολυετές, πράσινο στη βάση και μωβ στην κορυφή. Το ριζικό σύστημα αποτελείται από δύο στρογγυλούς ή ελλειψοειδείς κονδύλους. Τα φύλλα τους ομαδοποιούνται στη βάση του βλαστού και είναι επιμήκη και λογχοειδή σε ανοιχτό πράσινο, μερικές φορές με καφεμώβ στίγματα. Η ταξιανθία τους αποτελείται από 6 έως 20 λουλούδια που συγκεντρώνονται σε πυκνή κυλινδρική διάταξη. Το μέγεθος του άνθους είναι περίπου 2,5 εκατοστά και το χρώμα ποικίλλει από ροζ σε μωβ. Ανθίζει από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο. Σε ορισμένες περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας ονομάζεται μονοκλήσι (μόνο για την εκκλησία) γιατί στολίζει περιμετρικά τις μαλάθες (πανέρια) των διαφόρων γλυκισμάτων που προσφέρονται την πεντηκοστή στη μνήμη των νεκρών. Στην Ελλάδα απαντάται κυρίως στη Ροδόπη και στο Βέρνο, σε φυσικούς λειμώνες ως υδροχαρές φυτό.

Στην Ινδία και σε άλλες ανατολικές χώρες το σαλέπι λαμβάνεται και από άλλα είδη φυτών των γενών (Cynorchis), ενώ στην Αυστραλία χρησιμοποιούνται σαν σαλέπι τα κονδυλώδη ριζώματα του φυτού Τάκκα η πτεροσχιδής (Tacca pinatifida).

 Υπάρχει, επίσης, και το σαλέπι θαλάσσης, που παρασκευάζεται από ένα είδος φυκιών της Ισλανδίας.


Η παρασκευή κι η χρήση του

Το σαλέπι χρησιμοποιείται κυρίως στην Ανατολή, αλλά και στην Ελλάδα, ως χειμωνιάτικο θερμαντικό, μαλακτικό και θρεπτικό πρωινό ρόφημα. Οι κόνδυλοι αρχικά βρέχονται με ζεματιστό νερό για να απομακρυνθεί το αιθέριο έλαιο που περιέχουν και το οποίο αν παραμείνει, προσδίδει στο σαλέπι γεύση πικρή και δυσάρεστη. Στη συνέχεια αποξηραίνονται και αλέθονται. Παρασκευάζεται αφέψημα της σκόνης το οποίο γλυκαίνεται με ζάχαρη ή μέλι και αρωματίζεται με κανέλλα ή πιπερόριζα, που και αυτή είναι σκόνη από τη ρίζα του φυτού Ζιγγίβερ το φαρμακευτικό (Zingiber officinale).

Οι θεραπευτικές ιδιότητές του


Το σαλέπι θεωρείται και φαρμακευτική ουσία γιατί περιέχει αραβίνη, τραγακανθίνη και πολύ άμυλο το οποίο, όταν διαλύεται στο νερό, δημιουργεί ένα υγρό πηκτό και βλεννώδες, και θεωρείται κατάλληλο για την ανακούφιση του βήχα, του άσθματος και του στομαχόπονου. Στις ορχιδέες αυτές και στις θεραπευτικές ιδιότητες του αναφέρεται και ο Ιπποκράτης, ο Ασκληπιός, ο Θεόφραστος,  αλλά και ο Γαληνός.

Πιο αναλυτικά :

• Το σαλέπι έχει θεραπευτικές ιδιότητες γιατί περιέχει τις φαρμακευτικές ουσίες αραβίνη και τραγακανθίνη και πολύ άμυλο τα οποία, όταν διαλύονται στο νερό, δημιουργούν ένα υγρό πηκτό και κολλώδες, το θεωρείται κατάλληλο για την ανακούφιση του βήχα, του άσθματος και του στομαχόπονου, δρα κατά της δυσεντερίας και του βήχα, ενώ τονώνει σημαντικά το ανοσοποιητικό σύστημα.

• Το σαλέπι είναι επίσης ένα ρόφημα θερμαντικό εξαιτίας και των μπαχαρικών που περιέχει. Για αυτόν τον λόγο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μας ζεστάνει αποτελεσματικά αντί για το τσάι ή άλλα αφεψήματα.


• Είναι πλούσιο σε άμυλο και μπορεί να χαρίσει ενέργεια και πνευματική διαύγεια σε άτομα που την χρειάζονται όπως οι μαθητές, οι ηλικιωμένοι, οι έγκυες γυναίκες, αλλά και οι ασθενείς.

• Περιέχει πολύτιμα μεταλλικά άλατα όπως φώσφορο και ασβέστιο. Βοηθά εξασθενισμένους από αρρώστιες οργανισμούς να ανακάμψουν και να αναρρώσουν γρηγορότερα.

• Περιέχει μια κολλώδη ουσία, την βασσαρίνη, η οποία όταν βράσει με το νερό, μετατρέπεται σε κολλώδη πηχτή ουσία, μαλακτική, κατά του βήχα και των φλεγμάτων.

• Το σαλέπι λόγω της κολλώδους φύσης του αλλά και των επουλωτικών συστατικών του επιδρά στο στομάχι και το έντερο αναπλάθοντας τα τοιχώματα του πεπτικού συστήματος.

• Οι τονωτικές και αφροδισιακές του ικανότητες εντείνονται χάρη στην προσθήκη και των μυρωδικών όπως της κανέλας, του γαρύφαλλου, της πιπερόριζας, της βανίλιας.

Το σαλέπι στην λαϊκή παράδοση

Στην Ελλάδα φύεται στην οροσειρά της Πίνδου και στην λαϊκή παράδοση το φυτό αυτό ονομάζεται σερνικοβότανο, γιατί πίστευαν, ότι αν ο μέλλων πατέρας έτρωγε μεγάλους βολβούς σαλεπιού θα γεννιόνταν αρσενικό παιδί.

Σε μερικά χωριά έδιναν στην έγκυο να φάει σερνικοβότανο για να γεννήσει αγόρι. Άλλοι πάλι πίστευαν ότι ο πατέρας ήταν αυτός που έπρεπε να φάει μεγάλους και νεαρούς κονδύλους, ενώ αν η μητέρα έτρωγε μικρούς κονδύλους τότε το παιδί θα γεννιόταν θηλυκό.

Το σαλέπι αναβιώνει στις μέρες μας


Επειδή στο κέντρο της Αθήνας βρίσκεις ακόμα σαλέπι…

Από την αρχή της Ερμού, στη διασταύρωση με την οδό Βουλής, μέχρι και την Καπνικαρέα, συναντάς τέσσερις σαλεπιτζήδες σε μόνιμες θέσεις. Οι τρεις από αυτούς είναι νέα παιδιά. Αν προσθέσεις και τους δύο που συχνάζουν στο Μοναστηράκι, στην πλατεία, καταλαβαίνεις ότι το σαλέπι, σε πείσμα όσων το θεωρούν είδος προς εξαφάνιση, συνεχίζει μια χαρά να «στρώνει το στομάχι» των Αθηναίων και να τους τονώνει. Λίγο το σχήμα της ρίζας του, λίγο το όνομα του φυτού απ' το οποίο προέρχεται (ένα είδος ντόπιας άγριας ορχιδέας), λίγο η παλιά ονομασία του (σερνικοβότανο), το ρόφημα που έφτασε στην Ελλάδα από τη Μικρά Ασία για πολλούς επιβεβαιώνει τον μύθο του (ως Viagra) και το βρίσκεις εύκολα στον δρόμο από νωρίς το πρωί μέχρι αργά το βράδυ. Κάποτε το έβρισκες και τα ξημερώματα.(Πηγή: www.lifo.gr). Διάβασε το ρεπορτάζ : http://www.lifo.gr/mag/features/4064


Λογοτεχνικός επίλογος

«Από τα ξημερώματα γυρίζει τα σοκάκια και ποτίζει τους Καστρινούς , το χειμώνα σαλέπι να ζεσταθούν…»(Νίκος Καζαντζάκης, «Καπετάν Μιχάλης», σελ. 47).


Πηγές :

- http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%B1%CE%BB%CE%AD%CF%80%CE%B9
- http://el.wiktionary.org/wiki/%CF%83%CE%B5%CF%81%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B2%CF%8C%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%BF
-  http://www.diaitologia.gr/salepi/
- http://www.lifo.gr/mag/features/4064

Τάσος Καραντής

ΔΙΠΛΑ ΤΟΥ ΤΙΣ ΤΡΕΙΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ

ΔΙΠΛΑ ΤΟΥ ΤΙΣ ΤΡΕΙΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ

Εκείνο το βράδυ, σαν να είχα ένα προαίσθημα, μου βγήκε ο ύπνος κατά τα χαράματα… Μόλις είχε φέξει, όταν άκουσα το βογκητό του, από το άλλο δωμάτιο… Πετάχτηκα από το κρεβάτι κι έτρεξα να τον δω…


Τρεις εβδομάδες πριν


Πριν, μόλις, τρεις εβδομάδες, φάνηκαν, τα πρώτα συμπτώματα. Τον είδα να κουτσαίνει ελαφρά και παραξενεύτηκα. Είχε πέσει πριν καμιά δεκαριά μέρες, αλλά το πέσιμο ήταν αμελητέο, κι εξάλλου θα του παρουσίαζε συμπτώματα μετά από 10 ημέρες;

Πήγαμε στο γιατρό. Ίσως να είναι και γεροντική αρθρίτιδα, σκεφτόμουν στη διαδρομή. Εξετάζοντάς τον ο γιατρός ανακάλυψε ένα πολύ μικρό καρούμπαλο – σαν στραγάλι – στο κεφάλι του, που τον έβαλε σε σκέψεις… Του έγραψε κάποια χαπάκια κορτιζόνης, όπου θα βοηθούσαν τις αρθρώσεις και το περπάτημά του, και, κλείσαμε το επόμενο ραντεβού σε μια βδομάδα. Ενώ, έπαιρνε τα χάπια του κανονικά, έβλεπα, πως, μέρα με τη μέρα, όλο και δυσκολευόταν στο βάδισμα. Πηγαίνοντας, ξανά, στο γιατρό, μετά από μια βδομάδα, είχα μπει κι εγώ σε σκέψεις…


Δυο εβδομάδες πριν


Η δεύτερη εξέταση ήταν αποκαλυπτική. Το καρούμπαλο, στο κεφάλι, είχε μεγαλώσει αισθητά, μόλις σε μια βδομάδα, ενώ ανακάλυψε και μια κύστη στην κοιλιά του. Ο γιατρός ήταν ευθύς : Η κύστη εγχειρίζεται κι αφαιρείται, αλλά το καρούμπαλο στο κεφάλι είναι οστεοσάρκωμα, δηλαδή, σε συνδυασμό, με το ότι κουτσαίνει, πρόκειται για επιθετικό καρκίνο, με μετάσταση στα οστά κι ίσως και σε άλλα εσωτερικά όργανα.

- «Μα πριν ένα μήνα που τον είδες, μου είπες, πως είναι υγιέστατος, και, πως για την ηλικία του, κρατιέται καλά. Και τώρα μου λες πως είναι ετοιμοθάνατος;…». Ο γιατρός ανασήκωσε τους ώμους…

- «Μπορούμε να του κάνουμε χημειοθεραπείες», μου είπε, «αλλά, αφενός, στοιχίζουν 4000 ευρώ, κι, αφετέρου, δεν θα του προσφέρουν τίποτα… εγώ δεν στις συνιστώ…».

- «Και τι κάνουμε;». - «Περιμένουμε τη δική του πορεία ως το τέλος (του), εσύ θα τον βλέπεις και θα μου πεις… πάντως, δεν πονάει…».

Η επιστροφή στο σπίτι ήταν μια άλλη «επιστροφή»… Μέρα με τη μέρα «βάραινε». Όλο και μεγαλύτερη δυσκολία στο περπάτημα, στο να καθίσει στην καρέκλα, στον καναπέ, ή στο κρεβάτι. Οι διαδρομές του, πλέον, μέσα στο σπίτι, μικρές, μέχρι την τουαλέτα, και μέχρι την κουζίνα για το φαγητό, που όλο και μειωνόταν η ποσότητα που έτρωγε…


Μια εβδομάδα πριν


Η κατάσταση είχε χειροτερέψει με ρυθμούς ταχύτατους… ο όγκος στο κεφάλι είχε, πια, το μέγεθος καρυδιού, ενώ, κάθε μέρα, σχεδόν, πέταγε ογκίδια σε διάφορα μέρη των οστών του… Είχε βγάλει κι ένα εσωτερικό ογκίδιο στο αριστερό μάτι, που τον ανάγκαζε να το κρατάει μισόκλειστο… Το φαγητό όλο και λιγόστευε, το ίδιο κι οι κινήσεις μέσα στο σπίτι, με ενδιάμεσες στάσεις, για ξεκούραση…

Την περισσότερη μέρα ήταν ξαπλωμένος, ήρεμος, χωρίς να διαμαρτύρεται, σιωπηλός, αλλά, με το πιο απλανές, παγωμένο κι απελπισμένο βλέμμα που έχω δει ποτέ μου… Ένιωθα κι ένιωθε πως δεν υπάρχει ελπίδα και τίποτα άλλο πέρα από αυτήν… Μόνο όταν τον χάιδευα και του μιλούσα μου το ανταπέδιδε με τον τρόπο του…

Προς το τέλος της εβδομάδας είχε ακινητοποιηθεί… μίλησα με το γιατρό… «Εσύ θα δεις και θα κρίνεις, αν θα φύγει στο σπίτι του, ή θα μου τον φέρεις…». Τις τρεις τελευταίες μέρες έκοψε εντελώς το φαγητό, δεν είχε κουράγιο να πάει στην τουαλέτα… τον καθάριζα… Ακίνητος, μονίμως ξαπλωμένος, χωρίς πλέον ανταπόκριση ούτε στα χάδια μου, και με το βλέμμα μιας παγωμένης γυαλάδας… Την τελευταία μέρα έκοψε και το νερό…


Η τελευταία μέρα ζωής


Εκείνο το βράδυ, σαν να είχα ένα προαίσθημα, μου βγήκε ο ύπνος κατά τα χαράματα… Μόλις είχε φέξει, όταν άκουσα το βογκητό του, από το άλλο δωμάτιο… Πετάχτηκα από το κρεβάτι κι έτρεξα να τον δω… Ηχούσε ακόμα στ’ αυτιά μου αυτό το βογκητό – το μοναδικό στις 3 εβδομάδες της αρρώστιας του(!), τέτοια καρτερικότητα είχε(!) – που δεν ήταν πόνου, αλλά του τέλους, το «κύκνειο άσμα του»… Πήγα δίπλα του, τον ακούμπησα, ήταν παγωμένος κι η αναπνοή του γρήγορη… τον χάιδεψα, αλλά πλέον δεν υπήρχα γι’ αυτόν… ήδη όδευε για το τέλος(του)…

Έπρεπε να πάω τα παιδιά μου στο σχολείο, είχε πάει 8 η ώρα, ήμουν σχεδόν μία ώρα δίπλα του. Όταν επέστρεψα, μετά από ένα τέταρτο, είδα τη μάνα μου δακρυσμένη… «Έφυγε…», μου είπε. Δεν είχε αρχίσει ακόμα η νεκρική ακαμψία και τον χαϊδέψαμε… Πόσοι όγκοι! Παντού, σε όλα τα κόκαλά του, ογκίδια… τα αισθανόμουν – σκληρά καρούμπαλα – με την αφή των χεριών μου…

«Ξεκουράστηκε…» είπα.

Τον έβαλα σε μια χαρτονένια κούτα, μαζί με το πανάκι του, όπου ήταν ξαπλωμένος τις τελευταίες μέρες, πήρα και μια τσάπα, τον έβαλα στο αυτοκίνητο, και πήγαμε στο κοντινό δάσος, στο δάσος που ποτέ δεν έζησε στη ζωή του, κάνοντάς μας συντροφιά στο διαμέρισμα… έσκαψα… τον τοποθέτησα… τον χάιδεψα για τελευταία φορά… τον σκέπασα με το πανάκι του… έκλαψα… και τον έθαψα δίπλα σ’ ένα πεύκο. Επέστρεψα σπίτι… άδειος….

Δεκατέσσερα χρόνια(2000-2014) ήταν μαζί μας ο Ασπρούλης, στις χαρές, στις λύπες και στις δυσκολίες μας. Μέλος του σπιτιού και της οικογένειας, που πρόσφερε μόνο αγάπη, γουργουρητό, συντροφιά σε μένα(πόσες ταινίες είχαμε «δει» μαζί, έχοντάς τον στην αγκαλιά μου), και παιχνίδι με τα παιδιά μου… μέχρι πριν ένα μήνα, έπαιζε μαζί τους, με ένα μπαλάκι… «Βρε, γέρασες και παίζεις ακόμα;», του έλεγα…

Το μεσημέρι, που τα παιδιά σχόλασαν από το σχολείο, τους είπα ότι ο Ασπρούλης «έφυγε» κι ότι τώρα αναπαύεται στο δάσος… Έκλαψαν και τα τρία… «Μπαμπά τώρα η ψυχή του είναι στον ουρανό;», με ρώτησε η μικρή μου κόρη. «Δε ξέρω κορίτσι μου, ίσως να υπάρχει ένα μέρος, μπορεί και στον «ουρανό», και γι’ αυτά τα πλάσματα…».


Υ.Γ.

Ο Ασπρούλης, όπως, θα το καταλάβατε, ήταν ένα ζώο συντροφιάς, μια γάτα του Αιγαίου. Δεν το ανέφερα από την αρχή, όχι με σκοπό να μπερδέψω και να εξισώσω τον καρκινοπαθή γάτο με τον καρκινοπαθή άνθρωπο, αλλά για να δείξω ότι ο καρκίνος, τα προβλήματα, και τα συναισθήματα είναι τα ίδια και στα ζώα. Και το γράφω εγώ αυτό, που είχα καρκινοπαθή πατέρα(άσχετα αν νίκησε τον καρκίνο κι έφυγε από γεράματα στα 81 του), για να μην θεωρηθώ ότι παραβλέπω το δράμα των οικογενειών των καρκινοπαθών, αλλά, για να περιγράψω, όσο το κατάφερα, ότι, στεκόμενος δίπλα του, στη σύντομη, αλλά θανατηφόρα, ασθένειά του, αυτές τις τρεις εβδομάδες, ένιωσα πως βιώνουν την αρρώστια και την απελπισία του επερχόμενου θανάτου και τα ζώα : σαν κι εμάς… Προσωπικά είμαι πεπεισμένος ότι, όντως, είναι νοήμονα και συναισθανόμενα όντα.

Τάσος Καραντής

ΤΟ ΤΣΙΓΑΡΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ - ΜΑΡΚΕΣ ΜΕ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΟΠΩΝ

ΤΟ ΤΣΙΓΑΡΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ - ΜΑΡΚΕΣ ΜΕ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΟΠΩΝ

Το 1997, κυκλοφόρησε, από το ΕΛΙΑ(Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο) ο τόμος «Η ιστορία του ελληνικού τσιγάρου».

Το δελτίο Τύπου μας δίνει το στίγμα της έκδοσης : «Μία απολαυστική περιπλάνηση γεμάτη γεύση, άρωμα και νοσταλγία! Ένα συλλεκτικό λεύκωμα για τη συναρπαστική ιστορία του ελληνικού τσιγάρου. Ο καπνός, τα κλασικά σιγαρόχαρτα, εκατοντάδες γοητευτικά πακέτα με τα αποκαλυπτικά ένθετά τους, αφίσες και διαφημίσεις διάσημων καλλιτεχνών ζωντανεύουν την παράδοση και τις μνήμες ενός ολόκληρου αιώνα…».

Με υλικό απ’ αυτό το πολυτελές λεύκωμα ντοκουμέντο, αλλά και τις δικές μου, απολαυστικές(= με «παν μέτρον άριστον»), καπνιστικές εμπειρίες, σκέφτηκα, να συνοψίσω στο ελληνικό τσιγάρο και να εστιάσω στις μάρκες – πακέτα – τσιγάρων με ονομασίες ελληνικών τόπων.

Η προσέγγιση αυτή, δεν αφορά, την ιατρική πλευρά του θέματος, αλλά, είναι, αποκλειστικά, δημοσιογραφική, ιστορική και, θα έλεγα, και λαογραφική.


Το πρώτο πακέτο : η ταυτόχρονη ανακάλυψη της Αμερικής και του καπνού!


Όταν ο Χριστόφορος Κολόμβος αποβιβάστηκε, το 1492, στα νησιά Μπαχάμας, ταυτόχρονα με το «Νέο κόσμο» ανακάλυψαν και τον καπνό(!), αφού η χρήση του φυτού αυτού, εκεί, ήταν πολύ διαδεδομένη!

Φύτρωνε σε άγρια μορφή και χρησιμοποιούταν, από τους Ινδιάνους, σε θρησκευτικές τελετές, στη θεραπεία ασθενειών και πληγών, αλλά κι ως καθημερινή απόλαυση.

Ανασκαφές που έγιναν στην περιοχή του Yucatan, έφεραν στο φως, σκόνη φύλλων καπνού σε αντικείμενα που χρονολογούνται προ 15.000 ετών!

Το δεύτερο πακέτο : η μεταφορά του καπνού στην Ευρώπη


Έτσι, οι Ισπανοί, στην επιστροφή τους, έφεραν στην Ευρώπη το «ιερό φυτό» των ιθαγενών, έχοντας ήδη μυηθεί στην πρακτική του καπνίσματος.

Ετυμολογικές ερμηνείες της ευρωπαϊκής ονομασίας που δόθηκε στο νεόφερτο φυτό παραπέμπουν στο όνομα του νησιού των Αντιλλών Ταμπάγκο.  

Σχεδόν ταυτόχρονα, Ολλανδοί ναυτικοί εισήγαγαν τον καπνό στο Βέλγιο.

Το τρίτο πακέτο : Δεισιδαιμονίες


Ο καπνός και το κάπνισμα θα περάσουν από «40 κύματα», της χρήσης, της κατάχρησης, της απαγόρευσης, της νομιμοποίησης, για να μείνουμε, ως τον 20ο αιώνα και πριν τον αντικαπνιστικό νόμο των τελευταίων χρόνων, που αποτελεί ένα άλλο κεφάλαιο στην ιστορία(της ποινικοποίησης…) του καπνίσματος.

Αρκεί, επίσης, να αναφέρω – ως τραγελαφικό παράδειγμα, και δείγμα του σκοταδισμού της(χριστιανικής) θρησκείας του μεσαίωνα – το εξής γεγονός : «Η παράδοση θέλει πρώτο εισαγωγέα καπνού στην Ευρώπη τον Ισπανό ναύτη του Κολόμβου, ο οποίος φυλακίσθηκε κατηγορούμενος ως… μάγος… κατεχόμενος από δαιμόνια… επειδή… έβγαζε καπνούς από τη μύτη και το στόμα!»…


Το τέταρτο πακέτο : από τις βάρβαρες απαγορεύσεις του καπνού… στην εμπορική εκμετάλλευσή του!


Για να επιστρέψουμε στα ιστορικά, γύρω στα 1550 αναφέρονται οι πρώτες καπνοκαλλιέργειες στην Πορτογαλία και τη  Ισπανία. Από εκεί θα περάσει και στην υπόλοιπη Ευρώπη ως την Οθωμανική αυτοκρατορία.

Αρχικά θα το κάπνισμα του καπνού θα καταπολεμηθεί βάρβαρα! Σφοδρές αντιδράσεις που ενέπλεκαν θρησκεία, ηθική και υγεία, καθώς και «ιεροί» πόλεμοι ξέσπασαν εναντίον του καπνού. Ενδεικτικά : αφορισμοί του Πάπα στην Ιταλία, ράβδισμα και κόψιμο της μύτης των καπνιστών στη Ρωσία, κόψιμο των χειλιών των καπνιστών στην Περσία, απαγχονισμό των καπνιστών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία…

Κανένα, όμως, μέτρο δεν στάθηκε ικανό να ανακόψει την πορεία του καπνού.

Μάλιστα, με το πέρασμα του χρόνου, η χρήση του καπνού γενικεύτηκε κι έγινε στοιχείο αναγνώρισης και παρουσίας στον κοινωνικό χώρο. Επινοήθηκαν δε, ποικίλοι τρόποι για να μεγιστοποιηθεί η απόλαυση : κάπνισμα τυλιγμένων φύλλων καπνού, πίπες, ναργιλέδες, πρέζες καπνού, τσιγάρα.

Τελικά, το 1687, ο Σουλεϊμάν ο Β’ επιτρέπει την καπνοκαλλιέργεια και επιβάλλει φόρους και δασμούς. Έτσι, αντιστρέφεται η κατάσταση, κι ο καπνός γίνεται ρυθμιστικός παράγοντας της οικονομίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και των ευρωπαϊκών χωρών.


Το πέμπτο πακέτο : ο καπνός στον ελλαδικό χώρο



Στον ελλαδικό χώρο, οι πρώτες καλλιέργειες εντοπίζονται στη Θεσσαλονίκη, στα τέλη του 16ου αιώνα.

Τα πρώτα στοιχεία για την εισαγωγή του καπνού στον ελλαδικό χώρο αντλούνται από το ταξιδιωτικό σύγγραμμα του  François Pouqueville, «Περιηγήσεις στην Ελλάδα», που εκδόθηκε το 1820. Σύμφωνα με αφήγηση περιηγητού, ως εισαγωγείς καπνού φέρονται δύο Γάλλοι, που μεταξύ 1573 και 1589 καλλιεργούσαν καπνό στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης.

Σύντομα πολλές πόλεις, όπως η Καβάλα, η Ξάνθη, το Αγρίνιο, ο Βόλος κ.ά. μετατρέπονται σε καπνουπόλεις, καθώς η οικονομική, εργασιακή και πολεοδομική οργάνωσή τους στηρίζονται στην εκμετάλλευση και την εμπορία του καπνού.

Το έκτο πακέτο : ο καπνός ως η σπουδαιότερη καλλιέργεια της ελληνικής υπαίθρου και ως πολύτιμη πηγή εσόδων για την Ελλάδα


Ο καπνός αποτέλεσε και αποτελεί μία από τις σπουδαιότερες καλλιέργειες της ελληνικής υπαίθρου. Για τη μεταποίηση των φύλλων του δημιουργήθηκε μια εύρωστη βιομηχανία και από την εποχή που φορολογήθηκε, το 1883, υπήρξε πολύτιμη πηγή εσόδων για το ελληνικό κράτος. Ως τις μέρες μας παραμένει πρώτο ή δεύτερο εξαγωγικό προιόν της χώρας μας. Ο ελληνικός καπνός χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την παρασκευή τσιγάρων και το 80% της εγχώριας παραγωγής εξάγεται. Η Ελλάδα βρίσκεται στην όγδοη θέση στον κόσμο και 2η στην Ευρώπη με παραγωγή 130.000 τόνων ετησίως.

Το έβδομο πακέτο : τύποι καπνού


Δύο είναι οι βασικοί τύποι καπνού:
1. Αμερικάνικα καπνά

Είναι 3 οι βασικοί τύποι των Αμερικάνικων καπνών.

Ο τύπος Βιρτζίνια που κάθε φυτό έχει 25 περίπου φύλλα μεγάλου μεγέθους με χρώμα κιτρινωπό που οφείλεται κυρίως στη σύσταση του εδάφους των αγρών που καλλιεργείται.

Τα καπνά τύπου Μπέρλεϋ (Burley) των οποίων τα φύλλα είναι μικρότερα από τα Βιρτζίνια και το χρώμα των φύλλων τους είναι πράσινο ανοιχτό ο βλαστός τους δε λευκοκίτρινος. Ο τύπος αυτός καλλιεργείται και στην Ελλάδα.

Τέλος τα καπνά τύπου Fire-cured με τα φύλλα τους να έχουν μαύρο χρώμα , σκληρή υφή και ιδιαίτερη βαριά γεύση.

2. Ανατολικά καπνά

Καλλιεργούνται σε εδάφη ξηρά και φτωχά είναι δε ποικιλίες καπνών με μικρά και κοντά φύλλα.

Θεωρούνται αρκετά εύγευστα καπνά και πολύ καλής ποιότητας. Βρίσκονται σε καλλιέργειες στην Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία, Τουρκία, Συρία και αλλού.

Τα καλύτερης ποιότητας ανατολικά καπνά φύονται στις Μεσογειακές χώρες και ωριμάζουν κυρίως τις ξηρές περιόδους χωρίς πολλές βροχές.


Το όγδοο πακέτο : ποικιλίες καπνού που καλλιεργούνται στην Ελλάδα


Μέχρι πρόσφατα καλλιεργούνταν στην Ελλάδα περί τις 80 ποικιλίες, υποποικιλίες και βιότυποι καπνών. Οι κυριότερες ήταν:

1. Μπασμάς Μακεδονίας

Αρωματικός καπνός που καλλιεργείται στην Ανατολική Μακεδονία. Τα φύλλα του είναι κοντά με λεπτές νευρώσεις, αρκετά ελαστικά.

2. Μπασμάς Ξάνθης

Ο πιο αρωματικός του κόσμου, εξαιρετικής ποιότητας. Τα φύλλα του έχουν μέτριο πάχος και ερυθροκίτρινο χρώμα όταν ξεραθούν. Καλλιεργείται στη Χρυσούπολη Καβάλας στο Σιδηρόνερο Δράμας και στις περιοχές της Δυτικής Θράκης.

3. Ζίχνα

Μοιάζει με τους μπασμάδες και το άρωμα του είναι αρκετά έντονο. Καλλιεργείται στην επαρχία Φυλλίδας.

4. Ουδέτερος Μακεδονίας

Ψηλό φυτό με μεγάλα φύλλα ανοιχτού πράσινου χρώματος. Είναι καπνά φτωχά σε νικοτίνη και το άρωμα τους είναι ελάχιστο έως ανύπαρκτο. Καλλιεργούνται σε μικρή κλίμακα σε διάφορες περιοχές της Μακεδονίας.

5. Τσεμπέλια Αγρινίου

Χαμηλά φυτά με παχιά μεγάλα φύλλα χωρίς μίσχο. Το χρώμα τους είναι ανοιχτό και καλλιεργούνται κυρίως στην Αιτωλοακαρνανία, Ιωάννινα και Θεσπρωτία. Θεωρούνται τα καλλίτερα για παρασκευή τσιγάρων και καταναλώνονται αποκλειστικά εγχώρια.

6. Μπασή – Μπαγλή

Καλλιεργούνται στην περιοχή της Προσοτσάνης. Ψηλά καπνά , φύλλα με μίσχους μετρίου μεγέθους. Θεωρούνται μέτριας ποιότητας.

7. Μυρωδάτα Αγρινίου

Παρά την ονομασία τους το άρωμα των καπνών αυτών είναι φτωχό. Είναι ποτιστική ποικιλία και απαιτεί υγρό έδαφος για να αναπτυχθεί. Όταν τα φύλλα ξεραθούν τότε αποκτούν χρυσοκίτρινο χρώμα. Είναι φτωχά σε περιεκτικότητα νικοτίνης.

8. Μαχαλά

Είναι ποικιλία καπνών με πολύ λεπτά φύλλα. Το κάπνισμα τους είναι ήπιο και γλυκό ενώ δεν έχουν καθόλου άρωμα.

9. Μπέρλι

Αμερικάνικος τύπος καπνού που τελευταία καλλιεργείται ευρέως στην Ελλάδα. Ο τύπος αυτός καλλιεργείται σε πεδινά εδάφη καλά αρδευόμενα και οι στρεμματικές αποδόσεις του είναι μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες των ανατολικών τύπων.

Παλαιότερα καλλιεργούταν και ο τύπος «τουμπεκί», ο οποίος ανήκει στο είδος Nicotiana rustica. Είναι φυτό κοντόκορμο και παχύκορμο με φύλλα έμμισχα και άνθη κίτρινα. Καλλιεργείται σε μικρή κλίμακα σε δύο χωριά της περιοχής Ναυπλίου. Τα φύλλα του ξεραίνονται με ειδική τεχνική για την Παρασκευή καπνού για ναργιλέ. Είναι πλούσιο σε νικοτίνη (3-11%).


Πακέτα – μάρκες τσιγάρων με ονομασίες ελληνικών τόπων

(αλφαβητικά)


- ΕΚΛΕΚΤΑ ΑΓΡΙΝΙΟΥ

-ΚΑΡΕΛΙΑ ΑΓΡΙΝΙΟΥ

- Ο ΜΑΥΡΟΣ ΓΑΤΟΣ ΑΓΡΙΝΙΟΥ

- ΣΙΓΑΡΕΤΤΑ ΑΓΡΙΝΙΟΥ

- ΑΘΗΝΑΙ

- ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ(AKROPOLIS)

- ΔΕΛΦΟΙ ΦΙΛΤΡΑ

- ΔΗΛΟΣ ΦΙΛΤΡΟ

- ΕΛΛΑΣ ΣΠΕΣΙΑΛ(HELLAS SPECIAL)

- ΣΕΡΤΙΚΑ ΛΑΜΙΑΣ

- ΣΙΓΑΡΕΤΤΑ ΛΑΜΙΑΣ

- ΛΕΣΒΟΣ(LUX LESVOS)

- ΝΕΣΤΟΣ

- ΞΑΝΘΗ

- ΣΙΓΑΡΕΤΤΑ ΞΗΡΟΜΕΡΙΟΥ ΚΑΙ ΚΑΤΟΥΝΑΣ

- ΡΟΔΟΣ

Πηγές :

- http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%80%CE%BD%CF%8C%CF%82_(%CF%86%CF%85%CF%84%CF%8C)

- http://to-paliatzidiko.blogspot.gr/2012/07/blog-post_27.html

- http://syllogi-apo-paketa-tsigaron.blogspot.gr/

- http://cigaretteloversreviews.blogspot.gr/?zx=891d1930732f1772

- http://www.politeianet.gr/books/9789602011218-giakoumaki-pinelopi-elia-elliniko-logotechniko-kai-istoriko-archeio-i-istoria-tou-ellinikou-tsigarou-14044


Τάσος Καραντής

Οι αδέσποτοι σκύλοι της Σαλαμίνας

Οι αδέσποτοι σκύλοι της Σαλαμίνας

Το θέμα "αδέσποτα ζώα συντροφιάς", είναι γνωστό, και λυπηρό, στην Ελλάδα, και μαστίζει κάθε πόλη της.


Υπεύθυνος είναι ο άνθρωπος κι όχι τα ζώα! Αυτός παρατάει εξημερωμένα είδη(ιδιαίτερα τους σκύλους – η γάτα λόγω του είδους της επιβιώνει), ανίκανα να επιβιώσουν, χωρίς τον άνθρωπο, στο αστικό περιβάλλον.


Και, δυστυχώς, αν μόλις το 2012, ο άνθρωπος τιμωρείται για την ανευθυνότητά του, αυτή, τα ζώα «τιμωρούνται»(εξ’ ανάγκης…) - χωρίς να φταίνε – με τον ακρωτηριασμό της φύσης τους(στείρωση - ευνουχισμός).


Γιατί, όσο και να το ωραιοποιήσεις, δεν παύει να είναι μια επέμβαση(ιατρική – ηθική - ιδεολογικοπολιτική) στον οργανισμό τους, στο σώμα τους και στην οντότητά τους…


Δεν εθελοτυφλώ στο πρόβλημα, ούτε είμαι, αδιάκριτα, εναντίον της στείρωσης(έτσι όπως τα κάναμε!), αλλά δεν είμαι και, αδιάκριτα, «στειρώνω και τσιπάρω, ότι τετράποδο περπατάει».

Έχει ιστορία, το πως φτάσαμε να πετιούνται στο δρόμο τα εξημερωμένα ζώα συντροφιάς και, ακόμη χειρότερα, να βασανίζονται και να σκοτώνονται, αλλά, χρειάζεται(και θα το κάνω προσεχώς) ένα ξεχωριστό δημοσιογραφικό σχόλιο για το θέμα.


Έχω, επίσης, προτάσεις, για το θέμα στείρωση(κι αυτό θα αποτελέσει ένα προσεχές σχόλιό μου), ώστε να γίνει – αν είναι επιθυμητό – διάλογος, για μια μέση, φιλοζωική, αλλά και ηθική, λύση.


Θα εστιάσω στο θέμα, των αδέσποτων που αφήνονται στο έλεος της μοίρας τους, ή σχηματίζουν αγέλες, που δίνουν αφορμή στους μη φιλόζωους για τις βάρβαρες πρακτικές τους(φολάρισμα).

Την ιδέα γι’ αυτό το σχόλιο την χρωστάω στη φίλη και ακτιβίστρια Kelly Lazar, που την εκτιμώ βαθύτατα για την άδολη αγάπη της προς τα ζώα, τον ακτιβισμό της και τον αγώνα της, μέσω του Φιλοζωϊκού Συλλόγου Μονεμβασιάς. Και, φυσικά, είναι άξιος συγχαρητηρίων, κι ο κάθε φιλόζωος που πράττει ανάλογα.

Θα μείνω στον τόπο που κατοικώ και γνωρίζω, τη Σαλαμίνα. Κι εδώ επικρατεί η ίδια κατάσταση που περιέγραψα παραπάνω.

Το έχω ξαναδιατυπώσει, η λύση ενός προβλήματος είναι η πρόληψη κι όχι η καταστολή. Βέβαια η κατάσταση είναι δραματική, αλλά, παράλληλα με τα όποια «πυροσβεστικά μέτρα», πρέπει να ξεκινήσουμε από την αρχή. Και, συγκεκριμένα, με την εισαγωγή του μαθήματος της φιλοζωίας στην εκπαίδευση. Αυτό, σε βάθος χρόνου, αφενός θα διαμορφώσει φιλοζωικές συνειδήσεις, κι, αφετέρου, θα περάσει και στο οικογενειακό περιβάλλον. Αλλά, για να είμαι ρεαλιστής, σε βάθος χρόνου… πρέπει να ξεκινήσει όμως!


Άμεσα – θα επανέλθω με την πρότασή μου για το πως των στειρώσεων(έξω από ευκολίες και συμφέροντα, και, πάντα, σεβόμενος την οντότητα των ζώων) – αυτό που θα πρέπει να γίνει(σύμφωνα με το νόμο 4039/2012) είναι η υποχρέωση των δήμων για τη δημιουργία καταφυγίων.

Καλοδεχούμενη είναι, φυσικά, κι η παράλληλη βοήθεια των φιλοζωικών σωματείων. Αλλά μέχρι εκεί! Να μην περάσουμε στη δημιουργία «φιλόζωων – αστυνόμων», όπου θα παραβιάζουν την ιδιωτικότητα και την ελευθερία του πολίτη(«μαζί με τα ξερά καίγονται και τα χλωρά»…), και γιατί ανοίγονται επικίνδυνοι, για τη δημοκρατία, «ασκοί του Αιόλου»(χαφιέδες, λακέδες κλπ.)… Καλύτερα να δημιουργηθεί φιλοζωική αστυνομία, αλλά όχι να γίνει ο πολίτης καταδότης. Αυτό συμβαίνει μόνο στα ολοκληρωτικά και δικτατορικά καθεστώτα! Δεν μιλώ για εγκληματικές πράξεις προς τα ζώα, όπου οφείλεις να απευθυνθείς στην αστυνομία(όπως θα το έκανες και για άνθρωπο), αλλά μιλώ για την ποινικοποίηση και την καταγγελία της τεκνοποιίας των οικόσιτων! Προσωπικά, αν κάποιος παρακολουθούσε το σπίτι μου και μου «έλεγχε» τις γεννήσεις των ζώων μου, θα τον κατάγγελνα στην αστυνομία για παρακολούθηση!

Ο νόμος 4039/2012 είναι πολύ σαφής στο θέμα(Άρθρο 5, 1ζ), όσον αφορά τον ιδιοκτήτη οικόσιτων ζώων : " ΠΡΟΤΡΕΠΕΙ (ΔΕΝ ΥΠΟΧΡΕΩΝΕΙ!) να μεριμνά για τη στείρωση τους, εφόσον ΔΕΝ επιθυμεί τη διατήρηση των νεογέννητων ζώων ή ΔΕΝ μπορεί να τα διαθέσει σε νέους ιδιοκτήτες. ".».


Να επανέλθω στη Σαλαμίνα. Ανήκω σ’ αυτούς που σιτίζουν και φροντίζουν αδέσποτα, είτε στο κατώφλι του σπιτιού μου(νερό και τροφή, σύμφωνα με το νόμο 4235/2014), αλλά, πάντα στο αυτοκίνητό μου, έχω ξηρά τροφή(αναγκαστικά, για πρακτικούς λόγους, αν και διαφωνώ με τα τυποποιημένα προϊόντα διατροφής), κι όπου δω αδέσποτα, σταματάω και τα ταΐζω, ακόμα κι αγέλες, όπου ποτέ δεν μου έχουν επιτεθεί… τα ζώα ξέρουν και διακρίνουν, αυτόν που τα πλησιάζει με αγάπη, απ’ αυτόν που τα πλησιάζει με μίσος…

Πήρα την ιδιωτική πρωτοβουλία να απευθυνθώ στο φιλοζωικό σωματείο του νησιού και να του προσφέρω την δωρεάν χρήση(με χρησιδάνειο) αγροκτήματός μου ενός(1) στρέμματος, για καταφύγιο ζώων. Συναντηθήκαμε, πήγαμε, τους το έδειξα, τους άρεσε, μου είπαν ότι θα έκαναν και μια επαφή με το δήμο για βοηθητική συνδρομή του, κι έκτοτε(εδώ και 3-4 μήνες) ούτε ένα τηλέφωνο…

Βέβαια, από τη συζήτηση διέκρινα και τις διαφορετικές μας απόψεις, εγώ πρότεινα καταφύγιο και κέντρο περίθαλψης(με παράλληλες αγγελίες υιοθεσίας, μη «λεόντειες» όμως… άλλο θέμα κι αυτό…), αυτοί ήθελαν, απ’ ότι κατάλαβα, ένα – να το ονομάσω – «στειρωτήριο» - και μετά να τα αμολάνε ξανά στο δρόμο, λες κι η ομαδική στείρωση είναι «ασπίδα», που θα τα προστατέψει από την πείνα, το κρύο, τις ρόδες των αυτοκινήτων και τον κάθε διεστραμμένο… Φυσικά και δεν θα το παραχωρούσα για να κόβονται όρχεις και να ξεριζώνονται ωοθήκες και μήτρες(για να το θέσω λίγο «ωμά, γιατί πολύ «γλυκά» πλασάρεται…)… καταφύγιο ήθελα να φτιαχτεί, όχι Άουσβιτς…

Που θέλω να καταλήξω; Όπως υπάρχουν άνθρωποι κι άνθρωποι, φιλόζωοι και φιλόζωοι, έτσι υπάρχουν και φιλοζωικές και φιλοζωικές(ένα τηλεφώνημα για την ανιδιοτελή προσφορά μου το άξιζα νομίζω…)… Μετά να μην γκρινιάζουμε για το «θέμα – αδέσποτα», όμως, με την έλλειψη παιδείας και στο θέμα της αλληλεγγύης στην Ελλάδα, μέχρι στιγμής το πρόβλημα, επαφίεται σε προσωπικές πρωτοβουλίες, που δεν θα το λύσουν, αλλά θα έχουν καθαρή την ψυχούλα τους, αυτοί που θα βοηθάνε τα αδέσποτα.

Επανέρχομαι και καταλήγω :


- Εισαγωγή μαθήματος φιλοζωίας στα σχολεία.

- Αγωνιστική πίεση στους δήμους για να πράξουν αυτά που λέει ο νόμος.

- Ευπρόσδεκτα τα όποια ενεργά φιλοζωικά σωματεία κι οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες στη δημιουργία καταφυγίων.

- Δημιουργία φιλοζωικής αστυνομίας κι όχι πολιτών – χαφιέδων στο ρόλο αστυνομικού.

*Οι φωτογραφίες μου είναι της περασμένης Κυριακής(30/11/2014) με αδέσποτα της Σαλαμίνας, που όλα τα πλησίασα – καταρρίπτοντας τα περί επικινδυνότητάς τους – τα τάισα και τα φωτογράφισα. Για να υπάρχει και μια εικόνα(εντελώς ενδεικτική) της κατάστασης και στη Σαλαμίνα.

Τάσος Καραντής